Stanford Hapishanesi Deneyi

Canımın içi, bu deney gerçekten çok ilgimi çekti, Cansu sağolsun, konuyu ondan duydum..Deneye olan saygımdan yorum içeren bir kelime koymamaya çalıştım, mümkün olduğunca Türkçe'ye çevirip bıraktım.

1971'de, Stanford Üniversitesi'nde yapılan bir deney bu. Deneyin kurucusu Philip Zimbardo.Amaç: Mahkum ve gardiyan arasındaki ilişkiyi incelemek. Zimbardo deney amacıyla ilgili sorulan bir soruya şu şekilde cevap vermiş: " Psikolojik ve fizyolojik olarak sağlıklı çocukların, hapishane benzeri bir ortama gireceklerini ve bazı sivil haklarından vazgeçeceklerini tasavvur edin. Bu iyi insanlar, kötülerin arasına ve kötü bir yere konulduklarında, iyilik mi galip gelir?"

Yöntem: CanlandırmaUygulama: Araştırmacılar, Stanford Üniversitesi Psikoloji binasının bodrumunda sahte bir hapishane oluşturdular. 24 tane lisans öğrencisi, bir kısmı mahkum, bir kısmı gardiyan olmak üzere seçildi. Bu seçilen öğrencilerin sabıka kaydının temiz olduğuna, herhangi bi sorunlu psikolojik geçmişi olmadığına bakılmış. Bu deney süresince de katılımcılara günlük 15 dolar alacakları söylenmiş.Oluşturdukları hapishane hücrelerinde 3 mahkum kalıyor. Hücrelerin dışında bir gardiyan odası, güvenlik ve hapishane bahçesini temsilen bir oda ayrılmış.Öğrencilerin içinden rastgele seçilen mahkumlar, günün 24 saatini bodrum katındaki hücrelerinde geçirmişler. Gardiyanlar ise 3 vardiyalı oldukları için 8 saat çalışıp normal hayatlarna, evlerine geri dönüyorlarmış.Araştırmacılarda içeriye gizli kameraler ve mikrofonlar koymuşlar.
Deneyin 14 gün sürmesi planlanmış.
Sonuçlar:
6. günden itibaren, gardiyanlar şiddet eğilimi göstermeye başlamışlar, mahkumlarda da gerginlik başlamış. Gardiyanların baskısı arttıkça, mahkumlar pasifleşmeye başlamışlar.

5 mahkum, ağlama krizleri ve akut anksiyete gösterdikleri için deneyden erken çıkarılmışlar.
Deneyi yapan araştırmacılar da, öğrenciler arasındaki duruma çaresiz kalmışlar ve öngörülerini kaybetmişler, deneyin nerelere varabileceğini kestirememişler. Zimbardo, hapishane müdürü rolündeymiş, olaya müdahale etmemiş; ta ki Christina Maslach adındaki bir öğrenci deney koşullarına itiraz edinceye kadar.
Zimbardo, "The Lucifer Effect" (Lucifer etkisi) adlı kitabında konuyla ilgili şöyle bir yorum yapmış : " Sadece çok az bir insan; içinde bulundukları durumun baskınlığına ve yönlenndirmesine boyun eğmeye direnebilir ve aynı zamanda ahlaki değerlerine sadık olmaya devam edebilir. Açıkcası, ben o soylu insanların olduğu sınıfta değildim."
Yorumlar: Zimbardo ve arkadaşları, bu deney sayesinde, insanların içinde bulundukları durumun, onların davranışlarını ne kadar etkilerdiğini göstermektedir. Çünkü gardiyanlar güç temsilciliği rolünü alırken, günlük yaşamlarında yapmayacakları şekilde, güçlerini kanıtlayacak tavırlar içine girdiler. Mahkumlar da gerçekte hiç bir kontrole sahip olmadıkları bir rol aldılar ve pasif ve depresif tavır içine girdiler.
Eleştiriler: Bu deney, bilim dünyası tarafından, etik olmamakla suçlanmaktadır. Zimbardo da bu durumu doğrular şekilde " Deneyi, planladığımızın 1 hafta öncesinde bitirmemize rağmen, deneyi yeteri kadar erken bitiremedik." diyor.
Bana en ilginç gelen bölüm, Zimbardo'nun bu deneyi, Lucifer in melekten şeytana dönüşümünü açıklamak için kullanmasıdır. İyinin, bazı koşullarda ve otoritenin varlığında kötü olabileceğini söylüyor, dolyısıyla insanlar da iyi veya kötü olarak sınıflandırılmamalıdır, çünkü duruma göre davranmaktadırlar diyor.
Canımın içi, bu deneyle ilgili çekilen bir fillm var, http://www.imdb.com/title/tt0997152/ linkinde, 2010 yapımı.
Zimbardo, bugün (07 Ocak 2013) hala yaşıyor, Amerika'da ve 79 yaşında.

Evla